Του Νικόλα Λεοντόπουλου
Θαμμένα στερεά απόβλητα από τα προηγούμενα χρόνια ή διαρροές υγρών αποβλήτων που συνεχίζονται και σήμερα; Αυτό είναι το αίνιγμα στο οποίο οδηγούν τα συμπεράσματα της Τεχνικής Έκθεσης του ΕΜΠ σχετικά με την παρουσία εξασθενούς χρωμίου στον Ασωπό. Υπάρχει κάτι θαμμένο στο έδαφος κάτω από τις εγκαταστάσεις των τριών βιομηχανιών; Το απλούστερο που μπορεί να γίνει, τόσο για τη δημόσια υγεία όσο και για τη δημόσια εικόνα των εταιρειών, είναι οι αρχές να σπεύσουν και να λύσουν άμεσα το μυστήριο.
Μέχρι να το πάρουν απόφαση οι αρχές, το ThePressProject δημοσιεύει αυτούσια την Τεχνική Έκθεση του ΕΜΠ, με τα αποτελέσματα των δειγματοληψιών και ημερομηνία παράδοσης προς το ΥΠΕΚΑ Ιούλιος 2013. Η έκθεση αποτελεί μέρος πρόγραμματος, συχρηματοδοτούμενου από την ΕΕ, με τον τίτλο «Πρόγραμμα LIFE+ Χρώμιο στα υπόγεια νερά της λεκάνης του Ασωπού: τεχνολογίες και μέτρα αποκατάστασης». Φορείς είναι τοΕθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, το Πολυτεχνείο Κρήτης, η Ειδική Γραμματεία Υδάτων του ΥΠΕΚΑ, ηΠεριφέρεια Στερεάς Ελλάδας και οι εταιρείες Intergeo, Alpha Mentor και η ισπανική FMC Foret. ΤοLife+ Charm ξεκίνησε το 2011 και το τελευταίο παραδοτέο έργο του αναμένεται τον Ιούνιο του 2015.
Η έκθεση αναφέρεται στα αποτελέσματα και τα συμπεράσματα από την «πραγματοποίηση δειγματοληψιών νερού από διάφορα υδροσημεία (γεωτρήσεις, πηγές, αγωγούς), με σκοπό τη δειγματοληψία και τη διερεύνηση της παρουσίας του Cr(VI) στο υπόγειο νερό της περιοχής».
Ας ξεκινήσουμε από το τέλος, από το τελικό συμπέρασμα της έκθεσης, διότι αυτό αλλάζει εντελώς τα δεδομένα στο ζήτημα του Ασωπού.
1. «Θαμμένα στερεά απόβλητα» με εξασθενές ή «υγρές διαρροές»
Προς το τέλος της, η έκθεση αναφέρει: «Το γεγονός ότι οι συγκεντρώσεις του Cr(VI) μειώνονται ραγδαία όσο απομακρυνόμαστε από τα σκάμματα οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η πηγή της ρύπανσης είναι πολύ κοντά στις γεωτρήσεις και στα σκάμματα. Πιθανές πηγές ανθρωπογενούς ρύπανσης που προκαλούν αυτή την υποβάθμιση της ποιότητας του υπόγειου νερού είναι είτε θαμμένα στερεά απόβλητα με υψηλή περιεκτικότητα σε εξασθενές χρώμιο ή/και υγρές διαρροές που, ακολουθώντας υπόγειες ροές, φτάνουν στο υπόγειο νερό» - η υπογράμμιση δική μας.
Αν πρόκειται για τη δεύτερη περίπτωση (υγρές διαρροές), τότε έχουμε να κάνουμε με μια βιομηχανία που ακόμα και σήμερα, δηλαδή μετά από όλον αυτό τον ντόρο με τον Ασωπό αλλά και το αλλαγμένο μετά το 2011 νομικό πλαίσιο, εξακολουθεί να πετάει τα υγρά της απόβλητα στον υδροφόρο ορίζοντα! Κάτι τέτοιο, πάντως, εκτιμούν οι ερευνητές του Life Charm , φαίνεται μάλλον απομακρυσμένο, δεδομένου ότι η περιοχή εδώ και χρόνια βρίσκεται υπό παρακολούθηση, τόσο από τους επιθεωρητές περιβάλλοντος όσο και από τα ΜΜΕ.
Αν πρόκειται πάλι για το πρώτο σενάριο, τότε μια βιομηχανία έχει στερεά απόβλητα θαμμένα μέσα στο χώρο των εγκαταστάσεων της! Σ’ αυτή την περίπτωση το πιθανότερο είναι η (παράνομη) ταφή να μη συνεχίζεται ως σήμερα. Μπορεί να αποτελούσε πρακτική του παρελθόντος που κάποια στιγμή σταμάτησε, χωρίς φυσικά να σταμάτησαν ταυτοχρόνως και οι συνέπειες για το περιβάλλον και τη δημόσια υγεία...
2. Ανθρωπογενής η ρύπανση στον Ασωπό
Η έκθεση καταρρίπτει μία από τις βασικές γραμμές άμυνας των βιομηχανιών, μερικές εκ των οποίων εξακολουθούν να ισχυρίζονται ότι η ρύπανση από το χρώμιο μπορεί να μην είναι ανθρωπογενής. Η έκθεση δέχεται ότι σε ορισμένες περιπτώσεις η ρύπανση μπορεί να είναι γηγενής, αλλά στη συνέχεια ξεκαθαρίζει: «Ωστόσο, όπως όλα δείχνουν, οι συγκεντρώσεις του γηγενούς χρωμίου δεν αναμένεται ότι μπορούν να ξεπερνούν τα 100 μg/l – 150 μg/l».
3. Τιμές 160 φορές πάνω από το όριο!
Η έκθεση διαπιστώνει εξαιρετικά υψηλές τιμές τόσο στο ολικό όσο και στο εξασθενές χρώμιο. Στο μεν χρώμιο η τιμή φτάνει τα 8.680 μg/l (στις 17.4.2013), ενώ στο εξασθενές χρώμιο τα 7.270 μg/l. Και οι δύο ανώτατες τιμές αφορούν τη δειγματοληψία στα σκάμματα 1 και 2 (SKA-1 και SKA-2), εντός των εγκαταστάσεων της Pepsi, ή πιο σωστά υπό τις εγκαταστάσεις καθώς όλα τα δείγματα προέρχονται από σκάμματα ή γεωτρήσεις και αφορούν μετρήσεις στα υπόγεια νερά.
Το όριο για το ολικό χρώμιο, όπως έχει τεθεί από Κοινή Υπουργική Απόφαση του 2011, είναι… 50 μg/l ενώ για το εξασθενές χρώμιο, «ύποπτο καρκινογενέσεων στον άνθρωπο» κατά την έκθεση Charm Life, το όριο για τα λύματα είναι 30 μg/l. Με άλλα λόγια, οι ανώτατες τιμές που βρέθηκαν για το χρώμιο και το εξασθενές χρώμιο είναι τουλάχιστον 160 φορές μεγαλύτερες από το επιτρεπόμενο όριο!
Για να δοθεί ένα μέτρο σύγκρισης, αξίζει να σημειωθεί ότι στο εισαγωγικό σημείωμα οι επιστήμονες του Life Charm αναφέρονται στο «σημαντικό πρόβλημα που έχει προκαλέσει πολλές ανησυχίες στους κατοίκους της περιοχής», δηλαδή στις «υψηλές συγκεντρώσεις εξασθενούς χρωμίου [...] στα υπόγεια ύδατα της ΥΛ του Ασωπού, που σε ορισμένες περιοχές εμφανίζουν συγκεντρώσεις εξασθενούς χρωμίου που φθάνουν τα 100 μg/l». Δηλαδή επιστήμονες και κάτοικοι κινητοποιήθηκαν από τιμές γύρω στα 100 μg/l, ενώ τα σημερινά ευρήματα φθάνουν τα 6.230 μg/l.
4. Η πηγή της ρύπανσης είναι στο τρίγωνο ΕΛΒΑΛ, ΑΡΜΟΣ, PEPSI
«Η παρουσία των σκαμμάτων με πολύ υψηλές συγκεντρώσεις Cr(VI) εντός των εγκαταστάσεων της PEPSI στα Οινόφυτα οδηγεί με βεβαιότητα στο συμπέρασμα της ύπαρξης ανθρωπογενούς ρύπανσης στην περιοχή που βρίσκονται οι εγκαταστάσεις των ΕΛΒΑΛ, ΑΡΜΟΣ και PEPSI. Η παρουσία παρόμοιων συγκεντρώσεων Cr(VI) στις γεωτρήσεις παρακολούθησης (INO-N) ανάντη των σκαμμάτων και εντός των εγκατάστασης της ΑΡΜΟΣ ισχυροποιούν το παραπάνω συμπέρασμα».
Η αναφορά στα ονόματα των τριών εταιρειών πρέπει να αντιμετωπιστεί με εξαιρετική προσοχή. Η έκθεση δεν καταλογίζει ρύπανση σε καμία από τις τρεις βιομηχανίες, όμως τοποθετεί στο χώρο με αρκετή ακρίβεια την πηγή της ρύπανσης.
Πάντως, ένας από τους ερευνητές που παίρνουν μέρος στο Life Charm εξηγεί στο TPP ότι «οι δραστηριότητες τόσο στην Pepsi όσο και στην ΑΡΜΟΣ δεν θα μπορούσαν να προκαλέσουν ρύπανση συμβατή με τα ευρήματα της έκθεσης. Οι παραγωγικές διαδικασίες των δύο αυτών επιχειρήσεων δεν δίνουν τέτοια πηγή ρύπανσης».
Η έκθεση αναφέρεται σε δειγματοληψίες που έγιναν στα σκάμματα της PEPSI και σε γεωτρήσεις παρατήρησης εντός της ΑΡΜΟΣ. Δειγματοληψίες δεν έγιναν όμως εντός της ΕΛΒΑΛ, παρότι η εταιρεία τουΟμίλου Στασινόπουλου είναι η μόνη από τις τρεις στην οποία έχουν επανειλημμένα μετρηθεί υψηλές τιμές (δες έκθεση ΙΓΜΕΜ Απρίλιος 2013 στο TPP), ενώ συγκαταλέγεται στις 15 εταιρείες που διώκονται ποινικά για τον Ασωπό.
Το διαβιβαστικό
Η Τεχνική Έκθεση φέρει ημερομηνία Ιούλιος 2013, και το διαβιβαστικό έχει σφραγίδα 22/7/2013. Οι υπογράφοντες καθηγητές του ΕΜΠ, Δημήτρης Δερματάς και Δανιήλ Μαμάης διευκρινίζουν πως «η παρούσα ερευνητική εργασία βρίσκεται ακόμα σε εξέλιξη και για το λόγο αυτό τόσο τα δεδομένα όσο και τα συμπεράσματα που παρουσιάζονται εδώ θα πρέπει να θεωρηθούν ότι βρίσκονται ακόμα σε προκαταρκτικό στάδιο και είναι εμπιστευτικά, καθώς αναμένεται η πραγματοποίηση και άλλων δειγματοληψιών στο πλαίσιο του LIFE-CHARM».
Σύμφωνα με το διαβιβαστικό, η έκθεση παραδόθηκε σε τέσσερις παραλήπτες:
1. Στην Ειδική Γραμματεία Επιθεώρησης Περιβάλλοντος & Ενέργειας (ΥΠΕΚΑ)
2. Στο Δήμο Τανάγρας (δήμαρχος Βαγγέλης Γεωργίου)
3. Στην Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας (περιφερειάρχης Κλ. Περγαντάς, αντιπεριφερειάρχης Γ. Μουλκιώτης)
4. Στην Ειδική Γραμματεία Υδάτων, ΥΠΕΚΑ
Με την Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας, και ειδικότερα με την Περιφερειακή Ενότητα Βοιωτίας, και με τους ειδικούς επιθεωρητές περιβάλλοντος του ΥΠΕΚΑ, η ομάδα του ΕΜΠ είναι ούτως ή άλλως σε συνεργασία, αφού εκείνοι ήταν που στο πλαίσιο του προγράμματος Life Charm ζήτησαν τη συνδρομή της ερευνητικής ομάδας. (Δεν είναι η πρώτη φορά που οι επιθεωρητές περιβάλλοντος κινούν τις εξελίξεις. Το ίδιο έκαναν και με τη μελέτη που ανέθεσαν στο ΙΓΜΕΜ, την οποία το TPP δημοσίευσε πρόσφατα).
Όμως, τα ερωτήματα που τίθενται είναι:
α. Γιατί οι αρχές δεν δημοσιοποίησαν την έκθεση του ΕΜΠ; Ή, ακόμα, γιατί ερωτώμενες από παράγοντες της περιοχής απαντούσαν πως δεν έχουν λάβει την έκθεση;
β. Τι έκαναν οι αρχές από τη στιγμή που πήραν την έκθεση στα χέρια τους, και ιδίως η Περιφέρεια, η οποία αποτελεί ούτως ή άλλως εταίρο του Life Charm; Μπορεί η Περιφέρεια να μην είναι αρμόδια για την αδειοδότηση όλων των βιομηχανιών στην περιοχή του Ασωπού, έχει όμως αποκλειστικά τη ρητή αρμοδιότητα από το νόμο 1650/1986 να διακόπτει την λειτουργία όλων των βιομηχανιών, όταν πληροφορείται (με οποιονδήποτε τρόπο) ότι αυτές ρυπαίνουν. Δεν όφειλε να προχωρήσει σε ενέργειες μετά από τόσο σοβαρά ευρήματα;
Υπερεκατονταπλάσιες από τα ανώτατα όρια συγκεντρώσεις καρκινογόνου εξασθενούς χρωμίου μετρήθηκαν σε αγωγό αποβλήτων που εκβάλλει στον ποταμό Ασωπό σύμφωνα με τα προκαταρκτικά ευρήματα εμπιστευτικής εν εξελίξει μελέτης του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου.
Σύμφωνα με την κοινή υπουργική απόφαση του 2010 για τα όρια των ουσιών που παροχετεύονται στον πολύπαθο ποταμό, οι συγκεντρώσεις εξασθενούς χρωμίου στα λύματα δεν πρέπει να υπερβαίνουν τα 30 μικρογραμμάρια ανά λίτρο. Στον αγωγό που καταλήγει στη θέση Μαϊλή, μερικές εκατοντάδες μέτρα από το κέντρο των Οινοφύτων, εντοπίστηκαν τον Μάρτιο του 2013 σχεδόν 3.500 μικρογραμμάρια της καρκινογόνου ουσίας ανά λίτρο υγρών αποβλήτων. Οπως προκύπτει από την τεχνική έκθεση που έχει περιέλθει σε γνώση των «ΝΕΩΝ», οι συγκεντρώσεις του εξασθενούς χρωμίου βρίσκονται σε αυτά τα πρωτόγνωρα μεγέθη από τον Ιούλιο του 2012, ενώ σημείωσαν ελάχιστη μείωση τον Δεκέμβριο του 2012 και τον Ιανουάριο του 2013 όταν έφτασαν σε 3.250 μικρογραμμάρια ανά λίτρο. Και πάλι όμως ήταν πάνω από 100 φορές μεγαλύτερες από τα όρια.
Αντίθετα, σε αγωγούς που βρίσκονταν κοντά στην εθνική οδό τα ποσά της καρκινογόνου ουσίας δεν έφταναν ούτε στο ένα πέμπτο των ορίων εκπομπών εξασθενούς χρωμίου που έχουν τεθεί από την κοινή υπουργική απόφαση του 2010.
ΔΕΙΓΜΑΤΑ. Στο πλαίσιο του προγράμματος LIFE-CHARM «Chromium in Asopos groundwater system: Remediation technologies and Measures» το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο με τη συνδρομή και των άλλων εταίρων του προγράμματος έχει αναλάβει να μελετήσει την παρουσία του χρωμίου σε διάφορες περιοχές της χώρας, δίνοντας έμφαση στη λεκάνη απορροής του Ασωπού. Για τον σκοπό αυτό προχώρησε στην πραγματοποίηση δειγματοληψιών νερού από διάφορα σημεία όπως γεωτρήσεις, πηγές και αγωγούς με σκοπό τη δειγματοληψία και τη διερεύνηση της παρουσίας του καρκινογόνου εξασθενούς χρωμίου στο υπόγειο νερό της περιοχής.
«Η παρούσα ερευνητική εργασία βρίσκεται ακόμα σε εξέλιξη και για τον λόγο αυτό τόσο τα δεδομένα όσο και τα συμπεράσματα που παρουσιάζονται εδώ θα πρέπει να θεωρηθούν ότι βρίσκονται ακόμα σε προκαταρκτικό στάδιο και είναι εμπιστευτικά, καθώς αναμένεται η πραγματοποίηση και άλλων δειγματοληψιών στο πλαίσιο του LIFE-CHARM», αναφέρουν οι ερευνητές. Για την επίτευξη του στόχου του προγράμματος, το ΕΜΠ προχώρησε κατ' αρχάς σε μια σειρά δειγματοληψιών νερού από υφιστάμενες γεωτρήσεις που χρησιμοποιούνται για αγροτικές, υδρευτικές και βιομηχανικές δραστηριότητες, αγωγούς αποχέτευσης επεξεργασμένων αποβλήτων ή ομβρίων υδάτων αλλά και από σκάμματα τα οποία είχαν διανοιχθεί στο παρελθόν από την Περιφέρεια προκειμένου να διερευνηθεί περαιτέρω η παρουσία υψηλών συγκεντρώσεων εξασθενούς χρωμίου στο υπόγειο νερό της περιοχής.
Η PEPSI. Οι μεγαλύτερες συγκεντρώσεις καρκινογόνου ουσίας που έχουν καταγραφεί στην τεχνική έκθεση του ΕΜΠ εντοπίζονται σε σκάμματα εντός του χώρου της βιομηχανίας Pepsi. Εκεί μετρήθηκαν τιμές εξασθενούς χρωμίου που προσέγγιζαν τον Απρίλιο του 2013 τα 7.270 μικρογραμμάρια ανά λίτρο. Όμως οι ποσότητες της ουσίας δεν εμφανίζονται σταθερές: σε απόσταση μερικών μέτρων την ίδια χρονική περίοδο συναντώνται συγκεντρώσεις της τάξεως των 3.100 μικρογραμμαρίων ενώ λίγο πιο πέρα των 1.150 και ακόμα λιγότερο, φτάνοντας έως και τα 350 μικρογραμμάρια. Σύμφωνα με ειδικούς, ακόμα και οι τελευταίες τιμές θεωρούνται ιδιαίτερα υψηλές καθώς το όριο του ολικού χρωμίου - και όχι μόνο του εξασθενούς - για το πόσιμο νερό ανέρχεται σε 50 μικρογραμμάρια ανά λίτρο.
Οπως αναφέρεται στην τεχνική έκθεση του ΕΜΠ, από τα αποτελέσματα των μετρήσεων στα προαναφερθέντα σκάμματα είναι προφανής η παρουσία πολύ υψηλών συγκεντρώσεων από 353 έως και 7.270 μικρογραμμαρίων εξασθενούς χρωμίου στο υπόγειο νερό της άμεσης περιοχής. Παρόμοιες συγκεντρώσεις, αν και μικρότερες, από 3.250 έως 3.500 μικρογραμμάρια μετρήθηκαν σε αγωγό της περιοχής.
ΡΕΚΟΡ. Οι υψηλές τιμές εξασθενούς χρωμίου επιβεβαιώθηκαν από μετρήσεις σε γεωτρήσεις για την παρακολούθηση της ποιότητας των υπογείων υδάτων της περιοχής πολύ κοντά στα σκάμματα της Pepsi: σε βάθος 27 μέτρων η μεγαλύτερη συγκέντρωση ανήλθε σε 3.130 μικρογραμμάρια ανά λίτρο νερού. Η έρευνα δεν περιορίστηκε σε σκάμματα και αγωγούς αλλά επεκτάθηκε και σε γεωτρήσεις των βιομηχανιών της περιοχής: έτσι βρέθηκαν τον Οκτώβριο του 2012 συγκεντρώσεις των 220 και 165 μικρογραμμαρίων εξασθενούς χρωμίου ανά λίτρο στις βιομηχανικές γεωτρήσεις της Αρμός ΑΕ και της Nestle, αντίστοιχα, οι οποίες ήταν οι υψηλότερες από τα πέντε δείγματα που μελετήθηκαν συνολικά. Σημειώνεται ότι η περιοχή υδροδοτείται πλέον από τον Μόρνο και έτσι τηρούνται τα όρια για το πόσιμο νερό που ανέρχονται σε 50 μικρογραμμάρια ολικού χρωμίου ανά λίτρο.
Διακυμάνσεις
Από τις μετρήσεις που πραγματοποιήθηκαν στις πέντε βιομηχανικές γεωτρήσεις προέκυψε σύμφωνα με τους ερευνητές και το εξής εύρημα: παρουσιάζονται μεγάλες διακυμάνσεις στις συγκεντρώσεις της καρκινογόνου ουσίας στο υπόγειο νερό της περιοχής, καθώς μετρήθηκαν ποσά πολλαπλάσια μεταξύ γεωτρήσεων που απέχουν μερικές μόνο εκατοντάδες μέτρα. Σύμφωνα με τους νέους κανονισμούς του 2010 για τα όρια εξασθενούς χρωμίου στον Ασωπό οι βιομηχανίες της περιοχής υποχρεώνονταν να αναθεωρήσουν τις Αποφάσεις Εγκρισης Περιβαλλοντικών Ορων. Στις αναθεωρημένες εκδόσεις θα απαγορευόταν ρητά η ρίψη υγρών βιομηχανικών αποβλήτων σε απορροφητικούς βόθρους καθώς και η υπεδάφια διάθεσή τους. Μάλιστα, στην κοινή υπουργική απόφαση αναφερόταν ότι ανακαλούνται όσες άδειες υπεδάφιας διάθεσης υγρών αποβλήτων έχουν εκδοθεί.
